Het is ook goed om in deze tijden van opgelegde regelgeving over hoe we ons moeten gedragen in het maatschappelijk leven, waar er ook al gedeeltelijke versoepeling is opgetreden, eens een opiniestuk langs de meetlat van ons dagelijkse bestaan te leggen.
In dit geval gaat het om de meetlat die langs de katholieke kerk in de Coronatijd is gelegd in een artikel door Marieke Drent van 19 juni 2020 in het Katholiek Nieuwsblad. Goed om te lezen, goed om over na te denken en ook om erover met elkaar in gesprek te gaan. Wat vindt u / vind jij van onderstaand artikel?
Gerard Bol
(De bijbehorende illustraties komen niet uit het artikel van het Katholiek Nieuwsblad)
Het ontbreekt de katholieke kerk niet aan mooie initiatieven om het gebed in tijden van Corona hoog te houden. Vieringen, aanbidding en gebedsgroepen zie je regelmatig online voorbijkomen. Maar hoe ervaart katholiek Nederland de presentie van de pastor naast deze nabijheid in gebed? Waar in een klein aantal parochie pastores bemoedigende brieven sturen via de mail, contact hebben via de telefoon of zelfs langs gaan in de tuin op 1.5 meter, doen andere parochies het minimale en sommige parochies zelfs helemaal niets.
Waar staan we?
Het vieren van de eucharistie is een groot onderdeel van het katholiek zijn. De samenkomsten in de kerk en het vieren van de liturgie geven de gemeenschap een gezicht. In tijden van corona sloten de kerken hun deuren. Het vieren van de liturgie zoals we gewend zijn, viel weg. Als theoloog en voormalig pastoraal medewerker had ik een stille hoop dat we, juist nu, samen op zoek zouden gaan naar nieuwe vormen van kerk-zijn.
In deze tijd worden veel mensen teruggeworpen op zichzelf en speelt eenzaamheid een nog grotere rol dan dat het al deed. Daarnaast werden (in de tijden dat de school nog dicht was) gezinnen voor een grote uitdaging gesteld. Werden ouders leraren en moesten gezinnen hun draai vinden in een nieuwe situatie waar thuis gewerkt, gezorgd en geschoold moest worden. Voor diegene in vitale beroepen was de uitdaging op een andere manier heftig. Deze tijd leent zich ervoor om kerk en leven te verbinden en als pastor present te zijn waar mensen staan. De wereld in te trekken en samen de weg te gaan waar geloof en dagelijks leven samen komen.
Het werd dan ook hoog tijd om uit te gaan zoeken of parochianen zich gesteund weten door de kerk in deze tijd. Zijn kansen benut of wordt helaas het doel gemist? Door een aantal steekproeven ben ik erachter gekomen dat helaas een groot deel van de katholieken de zichtbaarheid van de kerk niet hebben vernomen. De schok was nog groter te leren dat mensen zich er niet van bewust waren dat ze die verwachting wel mochten hebben.
Hoe kan het, dat veel katholieken niet eens meer verwachten van de pastoor dat deze zichtbaar, bereikbaar en present is buiten de viering? Dit is denk ik een onderzoek voor later. Voor nu hou ik het bij de startvraag: hoe ervaart katholiek Nederland de pastorale presentie in tijden van corona?
Sacramentsboeren
In veel parochies zie je dat er een grote focus ligt op het samen vieren van de eucharistie. Wanneer een pastoor een zogenoemde ‘sacramentsboer’ is, die bij de coronamaatregelen zijn hele oogst verloren ziet gaan, vraag je je toch af of deze boer weet hoe hij moet zaaien.
Mensen waren enthousiast over de aanpak van pastores met betrekking tot online vieringen. Dankbaar voor de gebedskringen en alles wat rondom vieren nog gedaan werd. Het is goed om te horen hoe mensen met elkaar verbonden blijven in deze tijd door middel van gebed. Het is echter schrijnend te lezen en te horen hoeveel katholieken denken dat dit het enige is wat de pastor kan doen. Wanneer ik de vraag stelde of er naast online vieringen ook andere vormen van pastoraat zichtbaar werden, kreeg ik vaak reacties waaruit ik kon lezen dat mensen niet eens weten dát er ook andere vormen zijn. Onderstaande reactie is van iemand waarbij de parochie niets doet en wacht op het besluit van de bisschoppen om de kerk weer open te doen.
‘Hier gebeurt niets, onze pastoor heeft gezegd dat we keuze genoeg hebben van vieringen van andere priesters op internet. Dat hij zoals vele anderen afwacht en de bisschoppen volgt en we de website in de gaten moeten houden over wat de bisschop beslist.’
Aan diegenen die het op deze manier hebben aangepakt zou ik willen vragen: ‘Heeft het ook een reden dat u mensen niet telefonisch benaderd heeft? Of brieven heeft verzonden, de fiets hebt gepakt en het dorp bent ingegaan? Of eventueel vrijwilligers in uw omgeving heeft gevraagd parochianen op een of andere manier een hart onder de riem te steken?’
Tegen diegenen die wel present zijn geweest wil ik zeggen: ‘Dank u wel dat we mogen zien hoe Christus zichtbaar wordt in tijden van nood. Dank dat u de christelijke waarde van het samen op weg zijn heeft begrepen, door niet enkel Christus present te stellen in de eucharistie, maar tevens in de schepping/in de mens zelf, naar voren te brengen.’
Vrijwilligers
Ook zijn er parochies waarbij de vrijwilligersgroepen zelf initiatieven zijn gaan opzetten om present te zijn in tijden van corona. Dit deden vrijwilligers helaas in sommige parochies niet samen met de pastores / pastoor. Helaas kwam het bij vele vrijwilligers uit eigen zak, eigen initiatief en werd dit niet gesteund door de parochie-pastores omdat ze dit niet konden verbinden met het basispastoraat.
‘In onze parochie hebben de vrijwilligers initiatieven genomen om mensen bij te staan in deze tijd. We gaan langs de deuren om kaartjes te bezorgen en hebben telefonisch contact met elkaar. Het pastoresteam geeft aan dat ze het enorm druk hebben in het basispastoraat. Het grootste gros aan vaste vrijwilligers merkt niet dat er vanuit het team veel initiatief komt op het gebied van pastorale presentie. Toen er iemand was overleden die veel voor de kerk deed is zelfs daar niets mee gedaan terwijl je juist nu verwacht dat de pastoor de telefoon pakt en mensen in deze tijd bemoediging biedt.’
Jonge gezinnen
‘De communicanten kregen tijdens Hemelvaart en Pinksteren een opdrachtje via de mail en thuis een cadeautje, dat was wel leuk.’
Een aantal parochies heeft voor de communicantjes en vormelingen één à twee keer iets gedaan rondom catechese, een presentje, een mailtje of een berichtje via WhatsApp. Een parochie neemt video’s op met kindervieringen, jongerenprogramma’s etc. Een mooi initiatief.
Maar waar blijven de initiatieven voor de eigen parochianen op het gebied van steun tijdens de dagelijkse strubbelingen? Heeft de pastor die verantwoordelijk is voor jeugd en gezin de telefoon gepakt om het gesprek aan te gaan met ouders? ‘Hoe gaat het in de thuisscholing? Houden jullie het nog vol? Jullie zijn geweldig dat jullie dit in deze tijd voor de kinderen doen,’ etc. Waar werden ouders bemoedigd door de kerk? Waar werden ouders en kinderen gezien voor wat ze op dat moment aan het doen waren?
Pastorale presentie
Zoals Jezus aansloot op het dagelijks leven van mensen en hier aanwees waar God zichtbaar werd, zo kon de kerk ook pastoraal present zijn. Online vieringen zijn een zegen maar de distantie is hierin ook voelbaar. De katholieke kerk schiet helaas al vaker te kort op het gebied van presentie en de verbinding van geloof en leven. Dus de verwachting dat in tijden van corona het denkpatroon zal buigen was ook misschien te hoog.
Hadden we wel mogen verwachten dat juist in tijden van corona kerken bij zichzelf te rade zouden gaan hoe ze de parochianen konden blijven bereiken, buiten de eucharistie om? Was het juist nu niet de tijd om de straat op te gaan (op 1.5 meter), je handen vuil te maken (en weer te wassen), en nieuwe vormen van kerk zijn te ontdekken? Uitzonderingen daar gelaten ben ik teleurgesteld in de pionierskracht van de katholieke pastores. Nabijheid in een anderhalve-metersamenleving lijkt misschien onmogelijk maar dat is het niet. Deze tijd leent zich bij uitstek om al het moeten los te laten en de focus te leggen op presentie. Voor het tijdelijk sluiten van de kerken hadden vele priesters zoveel extra taken dat ze helaas niet toe kwamen aan individueel pastoraat. Nu het vieren deels weggevallen is zou er toch ruimte vrijgekomen moeten zijn om de focus wel daarnaartoe te kunnen verplaatsen?
Tot slot
Pastoraal van dienst kunnen zijn zit met name in nabijheid en relatie. Pas als je mét iemand bent kun je er voor iemand zijn. Door in taal, in logica en in relatie aan te sluiten bij de leefwereld kun je pas zien waar de behoefte ligt.
Tegen de pastores zou ik willen zeggen: ‘Zorg dat je erbij bent, op welke manier dan ook. Bouw aan de relatie, sluit aan, ga op weg, wees aanspreekbaar en vindbaar.’
Om Andries Baart (ontwikkelaar van de presentietheorie) te quoten: ‘Barmhartigheid laat zich interrumperen. Kom dichtbij, meng je in het leven en in dat leven kun je zien wat je moet doen.’
Door Marieke Drent, 19 juni 2020 (Uit het Katholiek Nieuwsblad).
