Denkend aan vroeger… kunst in ons kerkgebouw?

Is er dan kunst in ons kerkgebouw? Op zich is de kerk al een kunststuk, namelijk gebouwd in zeven maanden van oktober 1910 tot mei 1911. Deze snelle bouw is mede tot stand gekomen door een initiatief van  pastoor Hendriks (1908 – 1921), aannemer Jacques en architect Jean,  de gebroeders Van Groenendael. Zij hebben meer van deze neogotische kerken ontworpen en gebouwd in de geest van hun leermeester Pierre Cuypers, maar voornamelijk beneden de grote rivieren. Volgens kenners is onze kerk de laatste uit deze stijlperiode boven deze rivieren. Waarlijk om als parochiaan trots op te zijn met elkaar en om ons uiterste best te blijven doen deze, onze, kerk voor de toekomst te bewaren. ‘Geef om de kerk van morgen!’

Stijlperiodes neogotiek en rococo in één kerkgebouw!

Ons kerkgebouw is al meer dan honderd jaar een gezichtsbepalend gebouw in Katwijk aan den Rijn. Het is een imposant gebouw met een toren van ruim 47 meter hoog, op oude foto’s van de tuinders in de Zanderij altijd zichtbaar (of het was de watertoren aan de andere kant). Aansluitend aan de kerk is er de pastorie. Deze H. Joannes de Doper-kerk is dus niet weg te denken uit ons Rijndorp en dus gebouwd in de neogotische stijl. Deze bouwstijl was populair zo tussen 1880 en 1920, en greep terug vanuit een romantische belangstelling naar de periode van de middeleeuwen.
Maar niet alles in onze kerk is van die periode. Rechts voorin de kerk, in een kruiskapel, staat een heel bijzonder kunstwerk namelijk het rococo-altaar. Weer een verwijzing naar een bouwstijl, maar deze periode duurde niet lang, namelijk van 1740 tot ongeveer 1780. Deze was in feite een onderdeel van de barok in de zestiende eeuw. Het bewuste altaar is ontworpen rond 1750 voor het r.-k Jongensweeshuis in Amsterdam. Dit weeshuis werd geleid door de jezuïeten. Dan te bedenken dat dit historische altaar in de vorige eeuw achterin ons kerkgebouw stond en fungeerde als bewaarplek voor gevonden voorwerpen, welk een historisch besef!

Rococo, waar komt deze naam vandaan?

Maar waarom noemde men die bouwstijl rococo? Het woord rococo is afgeleid van het Franse ‘coquille’ en dat staat voor schelpachtige decoratieve versieringen. In ons land kom je maar weinig van dit soort versieringen tegen, daarentegen in de landen om ons heen des te meer. Vooral kerken en paleizen in Duitsland, Frankrijk uit die barokperiode, zijn voorzien van deze  soms overdreven kunstzinnige toevoegingen.

Nu dit altaar in onze kerk. Hoe is het hier gekomen? Bij de bouw van de eerste katholieke kerk in Katwijk in de Groote Steeg in 1846 werd dit altaar overgebracht vanuit Amsterdam en deed dienst in het nieuwe kerkje als hoofdaltaar. Dit kerkje werd bij de ingebruikname van de nieuwe kerk in 1911 gesloopt en het altaar werd ondergebracht in ons huidige kerkgebouw.

Het verhaal achter het Amsterdamse altaar

Het rococo-altaar bestaat uit drie delen. Het bovenste gedeelte is bedoeld om een ciborie te kunnen plaatsen voor de aanbidding van het Heilige der Heilige. De versiering op dit gedeelte is het ‘Alziende oog’. Het voorste deel kan weggedraaid worden, als er geen ciborie in staat. Daaronder is er het tabernakel, voor het plaatsen van kelken en andere misbenodigdheden. Hier ontdekken we ook het ‘Brandende braambos’. Het onderste gedeelte is de altaartafel met de altaarsteen. Hier in grote letters geschreven: ‘IN HOC SALUS’ wat betekent ‘Hierin rust het heilige’. Al deze versieringen verwijzen direct naar de orde van de jezuïeten die dit altaar hebben laten maken.


De regenten van het Amsterdamse r.-k Jongensweeshuis lieten op de zolder, boven de ingang aan de Lauriergracht, een kapel bouwen die alleen voor het weeshuis bestemd was. Er werd zelfs een eigen pastoor aangesteld, Joannes Andreas Offermans, een vertrouweling van gravin Moens. Hij kreeg een traktement van f 1.000,- per jaar en leidde niet alleen de diensten in de kapel maar gaf de jongens ook godsdienstles. En op de vrije zondag ging het hek van het weeshuis pas open na de mis.

Vol vertrouwen de toekomst tegemoet!

Alhoewel het altaar niet meer als zodanig in gebruik is, maar wel een mooie plek heeft gekregen, kan het nog steeds gebruikt worden als dat nodig mocht zijn. Waarom zouden we dat niet doen?  We hebben in ons kerkgebouw dus een echt kunststuk uit de achttiende eeuw in huis. We moeten dat koesteren en ervoor zorgen dat het in goede staat behouden blijft voor de toekomst. Zodat we er op vele komende Open Monumentendagen nog vol passie over kunnen verhalen.

Richard Hulmer

Denkend aan vroeger… we zijn er bijna!

Op deze maandag 27 december verscheen hierboven deze aflevering over de, voor vele kerkgangers, onbekende kunst in ons kerkgebouw kunst die zichtbaar is bij binnenkomst maar zeker niet altijd herkend wordt door de bezoekers en kerkgangers. En de kunst die veilig is opgeborgen, maar wel is geïnventariseerd zoals medewerkers van het museum Catharijneconvent hebben gedaan bij alle kerken in ons land, die gaan we in 2022 zo af en toe in artikelen in de digitale nieuwsbrief en hier op de website bij de parochianen onder de aandacht brengen en de verhalen erover van stof ontdoen.
We zijn aan het einde van deze serie historische verhalen over onze parochiekern, we zijn bijna één jaar verder na de verschijning van de eerste aflevering op deze website 4 januari 2021. We zijn dus weer één jaar verder, kunnen we allemaal aan ons 175-jarig jubileum plakken.
Maandag 3 januari 2022 verschijnt de laatste aflevering van de hand van Hulmer. Hij zal als schrijver van alle artikelen met die aflevering van ‘Denkend aan vroeger’ beschouwend terugblikken op het parochiële verleden, het heden en hoopvol ook een doorkijkje geven naar wat komen gaat. Want is het thema van dit schitterende jubileumjaar niet immers ‘Vol vertrouwen de toekomst tegemoet’?
Met de evenementencommissie zijn we aardige stappen aan het maken voor een uit te geven boekje met de bundeling van deze 52 wekelijkse afleveringen van deze serie om het gratis beschikbaar te stellen aan de parochianen. Wat zou u ervan vinden als dat gaat lukken? En voor 2022 staat er nog één jubileumactiviteit in de wacht en dat is het jubileumconcert van de Harmonie Katwijk. Samen zijn we driehonderd jaar jong, maar door alle coronamaatregelen kon dit geplande concert in ons kerkgebouw, met vast en zeker vele bezoekers, niet worden uitgevoerd. Maar wat in het jubileumvat zit, verzuurt zeker niet. Wordt vervolgd!

Namens de evenementencommissie,

Gerard Bol.