Met het begin van carnaval komend weekend is het goed om te weten waar het vandaan komt en waarom we het vieren. Helaas is het niet meer in onze parochiekern met de vroegere carnavalsvereniging ‘De Peenkluivers’ en die van de jongerensociëteit ’t J.O.K. met de prachtige naam ‘De Raggende Rijnkomkommers’ waar we eerder al over geschreven hebben. Maar carnavalsachtige feesten zijn er al van alle tijden. Germanen, Romeinen en Egyptenaren vierden dit feest al met als ingrediënten gekkigheid, spot, drank en eten. Mogelijk is het feest afgeleid van heidense festijnen, die al voor de verspreiding van het christendom plaatsvonden. Het vertoont bijvoorbeeld veel overlap met Romeinse feesten. Toch is de oorsprong van carnaval niet helemaal duidelijk. Hier proberen we op deze website alles zo goed mogelijk uit te leggen. Veel leesplezier!
Wat vieren we met carnaval?
De belangrijkste vraag is: waarom vieren we carnaval? Met carnaval wordt het begin van het vasten gevierd. De katholieken koppelden carnaval aan de vastentijd van veertig dagen tot aan Pasen. Tussen Aswoensdag en Pasen zitten precies veertig dagen. Omdat de datum van Pasen gekoppeld zit aan de eerste volle maan na 21 maart, varieert de datum van Aswoensdag, en dus die van carnaval, ieder jaar mee. Waarschijnlijk komt de naam van carnaval ook uit die tijd: ‘carne levare’ of ‘carna vale’, betekent afscheid van het vlees. Dat werd niet gegeten tijdens het vasten. In alle Roomse steden en dorpen in Nederland vierden ze in de middeleeuwen vastelaovond, ook bekend als dikke dinsdag voor Aswoensdag, tot de Hervorming toesloeg. Hervormden probeerden de vastenavond tegen te houden, maar gelukkig overwon het feest.
Het carnaval met de namen zoals we dat nu kennen, is nog jong en op veel plaatsen na de Tweede Wereldoorlog ontstaan. Wist je dat de oorspronkelijke carnavalsnaam van Breda bijvoorbeeld Abdera is? En dat het pas in 1970 is vervangen door Kielegat?
Waar werd voor het eerst carnaval gevierd?
De eerste middeleeuwse vieringen van carnaval, vonden plaats in de steden van Italië. Met name het Venetiaanse carnaval, het Carnavale, trok met haar optocht en gemaskerd bal ieder jaar veel toeschouwers. Vanuit Italië sloeg het feest over naar de buurlanden Spanje en Frankrijk, waarna het zich langzaamaan over de rest van Europa verspreidde.
Halfvasten en optochten
Ook halfvasten is een belangrijk event rondom carnaval. Tijdens halfvasten wordt de vierde zondag in de christelijke vastentijd gevierd. De vastentijd is dan halfweg en drie weken later vindt het paasfeest plaats. Tijdens halfvasten vinden er veel halfvastenoptochten plaats. Een verklaring is bijvoorbeeld ook dat carnaval een verbastering is van het Latijnse woord voor scheepswagen, ‘carrus navalis’ een verwijzing naar de optochten.
Is carnaval een katholiek feest?
Is carnaval dan bij uitstek een katholiek feest? Nee, carnaval is niet alleen een katholiek feest. Er zitten dus ook heidense elementen in. Carnaval vindt, zoals je hierboven al kon lezen, eind februari, begin maart plaats, afhankelijk van Pasen.
De parodieën en persiflages tijdens carnaval hebben te maken met een oude Romeinse kalender, waarin februari de laatste maand van het jaar was. In de laatste maand van het jaar houden we oudejaarsconferences en drijven we de spot met wat er gebeurd is. En juist, daar komt dus ook het spot- en parodiekarakter van carnaval vandaan.
Ook carnavalsmuziek komt hier vandaan. Vroeger maakte men kabaal met trommels om de geesten te verjagen, al dansende op het ritme van de trommels. In de middeleeuwen maakten ze spotliedjes met gebeurtenissen uit de stad of het dorp. Ook maskers dragen is gerelateerd aan het wegjagen van boze geesten. Toch is niet helemaal duidelijk, waar de traditie van verkleden tijdens carnaval vandaan komt.
Er wordt namelijk ook gezegd dat het volgende waar is dat bij de opkomst van het katholieke geloof de kerk de heidense feesten verbood. Toch gingen mensen door met feestvieren. Dit deden zij verkleed om niet herkend te worden, want bij het feesten ging het erom dat iedereen gelijk aan elkaar was. De meester diende de slaaf en de slaaf de meester.
Wat zijn carnavalstradities?
Carnaval is dus het feest van de omgekeerde wereld: het feest van een compleet andere maatschappij en samenleving, die daarna ook weer net zo makkelijk aan de kant geschoven wordt. Bij deze tijdelijke spotheerschappij en de gedachte van parodie en persiflage, hoort een prins, die de scepter zwaait, voor drie dagen de baas is en onzin uitkraamt. Bewoners worden op de hak genomen en wat er mis is gegaan wordt uitvergroot. Het bestuur in het dorp wordt letterlijk vervangen door een zotten-bestuur. Daar komt ook de term Foekepot vandaan.
Het Rijnlands carnaval… de verschillen met het Bourgondisch carnaval!
In het kader van de geschiedenis is het ook belangrijk de verschillen tussen het Rijnlands en het Bourgondisch carnaval aan te stippen. Dat zijn namelijk de twee soorten carnaval die we hier vieren. Het Rijnlands carnaval komt uit Keulen en gaat terug naar de Frans – Duitse oorlog. Daar drijft de bevolking de spot met de Pruisische overheerser. Eén man krijgt de taak als keizer door de stad te trekken en de echte baas voor gek te zetten en dat is natuurlijk Prins Carnaval. Het Rijnlands carnaval wordt gevierd in Oost-Brabant en in Limburg. In Nederland staat het Rijnlands carnaval vooral bekend om de vele carnavalsverenigingen. Deze verenigingen hebben een lange traditie en hebben vaak een eigen Prins en Raad van elf. Ze hebben hun eigen praalwagen voor de optocht en organiseren ook hun eigen feesten. Het Rijnlands carnaval kenmerkt zich ook door de kleuren rood, geel en groen zoals die centraal staan tijdens het carnaval in Limburg. De traditie van de carnavalsoptochten is ook overgewaaid uit Keulen. Daar werd in 1823 een carnavalsstoet gehouden om de nieuwe baas voor gek te zetten. Keulen hoorde, nadat het eerst in Frans bezit was geweest, vanaf 1815 bij Pruisen. Keulen was een belangrijke plaats in die tijd en kreeg zodoende bezoek van de keizer van het Duitse rijk.
Een groep Keulse schrijvers, onder wie Goethe, kwam op het idee een optocht te houden gebaseerd op figuren uit een boekje over het Romeinse carnaval. Daarmee wilden zij de keizer te kakken zetten. Het hoogtepunt van de optocht was de wagen van ‘Held Karneval’, de voorloper van Prins Carnaval. Nu nog sluit de Prinsenwagen traditiegetrouw veel optochten af. Vaak wordt er vanuit die wagen snoep naar het publiek langs de kant gestrooid.
In het Rijnlands Carnaval is het kostuum en schmink erg belangrijk en daar besteedt men dan ook veel geld en tijd aan. Tussen d’n elfde van d’n elfde en carnaval worden er verschillende carnavalsfeesten georganiseerd. De kreet ‘Alaaf’ stamt af van de Keulse carnavalstraditie. Het is een vreugdekreet of begroeting tijdens carnaval. Daarbij hoort de beweging van het aantikken van je linkerslaap met de vingertoppen van je rechterhand. Vanuit de historie werd die kreet ook gebruikt bij het uitbrengen van een dronk.
Het Bourgondisch carnaval… de verschillen met het Rijnlands carnaval!
Het Bourgondische carnaval staat voor het omdraaien van sociale verhoudingen. Het wordt gevierd in Noord – Brabant (o.a. Den Bosch, Eindhoven, Tilburg), Gelderland en Zeeuws -Vlaanderen. Prins Carnaval wordt de baas van de stad en de stad wordt een dorp. Het Bourgondische Carnaval had de insteek van een eetfestijn waarbij men verkleed ging en elkaar belachelijk maakte. Doordat er lange tijd een grote armoede heerste in Brabant, zijn de kostuums bij het Bourgondische Carnaval eenvoudiger dan bijvoorbeeld in Limburg, waar je dus veel prachtige kostuums en geschminkte mensen vindt.
Er zijn ook veel overeenkomsten tussen het Rijnlands carnaval en het Bourgondisch carnaval. Zo vieren ze allemaal d’n elfde van d’n elfde op 11 november. Ook is er bij beide soorten carnaval een sleuteloverdracht. Daarnaast zie je overal carnavalsoptochten, een Prins en gevolg en dweilorkesten en wordt er in het dialect de spot gedreven tijdens zittingsavonden / pronkzittingen, carnavalsbals enz.. Overal zie je andere namen voor deze gelegenheden.
Carnavalsfeestje bezoeken?
Ik kan me voorstellen dat je na het lezen van deze pagina wel zin hebt in een feestje. Bekijk daarom de carnavalsagenda van plaatsen in de Duin- en Bollenstreek of de klassieke carnavalsplekken in het zuiden des lands waar je kunt ervaren hoe carnaval er nu aan toegaat. Alaaf!
(Bron: Website Carnavalsfan.nl)
