De plek van onze H. Joannes de Doperkerk in de Kerkenvisie (deel 11)

De gemeente Katwijk heeft in 2023 de Kerkenvisie van Katwijk laten opstellen. In 2018 startte de landelijke overheid met een programma om intensiever na te denken over de toekomst van kerkgebouwen (hieronder verstaan we in deze rapportage gebedshuizen in (brede zin). De opdracht voor deze Kerkenvisie kwam voort uit een raadsmotie van 2019 die opriep om naar de toekomst van de kerkgebouwen, het religieus erfgoed in onze gemeente te kijken. Daarmee is het College van B&W aan de slag gegaan. Samen met de kerken is uitgebreid gesproken en nagedacht hoe er in gezamenlijkheid naar de toekomst wordt gekeken. In de  Kerkenvisie staan er conclusies en aanbevelingen voor die toekomst. U bent vast benieuwd naar wat er over ons kerkgebouw wordt geschreven? We nemen u elke woensdag mee in een nieuwe aflevering. Slotaflevering elf bevat het kerkenpaspoort van onze eigen Joannes de Doperkerk. In deze Kerkenvisie wordt namelijk van elke kerk een zogenaamd kerkenpaspoort opgesteld waar alle informatie nog een keer compact wordt verwoord ondersteund door enkele mooie foto’s.

Zakelijke info kerkenpaspoort

Adres              : Kerkstraat 72, Katwijk aan den Rijn
Bouwjaar        : 1911
Bouwtype       : Kruiskerk met toren
Architect         : J.H. van Groenendael
Bouwstijl        : Neogotiek
Denominatie   : Rooms-Katholiek
Zitplaatsen      : 400
Gebruik           : Religieus

Gebouw, exterieur

Bakstenen kruiskerk met een driezijdig gesloten koor en transeptarmen, hoekkapellen en een op het schip aansluitende hoge toren met toegangsportaal en een ingesnoerde naaldspits. De bakstenen gevels van de kerk zijn uitgevoerd met steunberen en spitsboogvensters met glas-in-loodramen. Op de zuidzijde van de kerk sluit een sacristie onder zadeldak aan. Ook aan de zuidzijde van de kerk staat de deels eenlaagse en deels tweelaagse pastorie, uitgevoerd in neorenaissance trant.
Deze pastorie wordt middels een plat gedekt tussenlid met de kerk verbonden. De kap (van zowel het kerkgebouw en toren als van de sacristie en pastorie) is gedekt met leien in maasdekking. In verschillende dakvlakken zijn kleine dakkapellen onder schilddakje opgenomen.

Interieur

Het interieur van het kerkgebouw bevat nog diverse afwerkingen uit de bouwtijd, zoals een tegelvloer. Verder valt het contrast tussen de gepleisterde afwerking van de wanden en de bakstenen bogen en lisenen op. Getand metselwerk accentueert de dagkanten van de vensters. De kerkruimte wordt afgesloten door gewelven die uit gebombeerd metselwerk bestaan en rusten op arduinenkolommen met decoratief gehouwen natuurstenen kapitelen. Het liturgisch centrum aan de zuidzijde van het kerkgebouw is in de jaren 1960 gemoderniseerd naar zijn huidige opzet. In de zijbeuken bevinden zich de door bouwpastoor J.P. Hendriks geschilderde kruiswegstaties, opgenomen in spaarvelden. Boven het toegangsportaal aan de noordzijde is het orgelbalkon waar nog het orgel uit 1923 staat (firma Pels). In het bovenlicht in het tochtportaal herinnert de naam J.H. van Groenendeal aan de architect. Aan de zijde van de kerkruimte is hier de naam van bouwpastoor J.P. Hendriks te zien.

Inventaris

Het kerkgebouw beschikt over een rijke inventaris bestaand uit objecten die direct na de bouw van de kerk en in de decennia daarna verworven zijn voor de inrichting en verfraaiing van de kerk en die nog steeds beeldbepalend zijn. Hiertoe kunnen gerekend worden het doopvont (ca. 1850 en afkomstig uit de kerk van 1846), de beelden van Maria, Jozef en St. Jeroen van Noordwijk (afkomstig uit de kerk van 1846), het houten processiekruis en het hoogaltaar (dat bestaat uit een tombe uit de bouwtijd van de kerk waarop in 1960 een tabernakel met kruisbeeld is geplaatst). Vooraan in het priesterkoor staat het celebratiealtaar uit 1970-1980. In het kerkgebouw is bovendien nog het oorspronkelijke bankenplan aanwezig met houten banken en een neogotische biechtstoel. Verder bevinden zich in het gebouw diverse andere objecten en meubels (onder andere kandelaars, kelken, cibories, monstransen, diverse beelden, lezenaars, klok in de pastorie, credens in de sacristie etc.) die tot de waardevolle inventaris gerekend kunnen worden. Boven het tochtportaal op het orgelbalkon bevindt zich het voor de kerk gebouwde Pels-orgel uit 1923. Een tweede orgel (1974, afkomstig uit de Moeder Godskerk te Voorschoten) werd in 2019 geplaatst in de noordelijk transeptarm.

Ruimtelijke context

Het kerkgebouw met pastorie ligt aan de westelijke zijde van de Kerkstraat. Aan de noordzijde van de kerk ligt de parochiële begraafplaats uit 1851. Deze begraafplaats werd in 1861 uitgebreid. Even ten zuiden van de kerk werd in 1924 een R.K. lagere school gebouwd. De bakstenen erfafscheiding met ezelsrug en hardstenen details aan de voorzijde van de kerk en pastorie loopt nog door tot voorbij het schoolgebouw. Samen met deze muur en het schoolgebouw vormen de kerk en pastorie een opvallend (katholiek) ensemble.

Kerkhistorie

De huidige kerk van de H. Joannes de Doper(Geboorte) Katwijk aan de Rijn dateert uit 1911 maar de parochie-geschiedenis heeft een middeleeuwse oorsprong. In 1388 werd er een zelfstandige parochie opgericht. Tot die tijd viel Katwijk parochieel onder het nabij gelegen Valkenburg, een parochie die al in de negende eeuw wordt genoemd. De Katwijkse kerk kennen we nu als de grotendeels uit de vijftiende eeuw daterende NH kerk (PKN) in de kern van het dorp. Deze verving deze de uit de dertiende eeuw daterende leprozenkapel. Nadat er in de Franse tijd gelijkberechtiging van godsdienst was gekomen en de katholieken weer de mogelijkheid hadden om nieuwe kerken op te richten, is in Katwijk in 1846 een eigen kerk gebouwd. In 1847 kregen de Katwijkse katholieken de status van een eigen statie. In 1858 is de statie tot de zelfstandige parochie van Joannes de Doper verheven.
Tot de parochie behoorden toen Katwijk, Valkenburg en het grootste gedeelte van Rijnsburg. Het waterstaatskerkje uit 1846 aan de Groote Steeg (gesloopt) was de voorganger van de huidige kerk uit 1911 aan de Kerkstraat. Een uit het midden van de achttiende eeuw daterend altaar en twee beelden (Maria en Jozef) werden uit de oude kerk overgeplaatst naar de nieuwe kerk aan de Kerkstraat. Tegenwoordig maakt de Joannes de Doper deel uit van fusieparochie Sint-Augustinus. Op 1 januari 2012 ging de parochie daarin op, tezamen met de parochiekernen H. Laurentius/ Moeder Gods (Voorschoten), Sint-Jozef (Wassenaar), de Goede Herder (Wassenaar), Willibrordus (Wassenaar) en Willibrord (Oegstgeest).

Bouwhistorie

De kerk en pastorie werden gebouwd in 1911. In de loop der tijd is het interieur van de kerk op punten gewijzigd. Zo werd in de jaren 1960 het priesterkoor aangepast en gemoderniseerd, passend bij de vernieuwde liturgie. Ook de invullingen van de kerkvensters werden in die periode vernieuwd. Eerder waren al drie vensters in het priesterkoor voorzien van nieuwe gebrandschilderde ramen en werden ook de invullingen van vijf vensters in de hoekkapellen vernieuwd.

Waardering

De Joannes de Doperkerk heeft een hoge situeringswaarde vanwege de markante en beeldbepalende ligging aan de noordelijke entree van de dorpskom van Katwijk aan den Rijn, aan een kruising van wegen. Kerk en toren vormen een landmark in de wijde omgeving. De kerk met toren vormt samen met de pastorie, sacristie, begraafplaats en terreinafscheiding een markant R.K.-ensemble en is in deze gave samenhang zeldzaam in Katwijk. Het kerkgebouw is bovendien een vrij gaaf voorbeeld van een grote neogotische kerk uit het begin van de 20ste eeuw en is dan ook van architectuurhistorisch belang. De kerk en de overige elementen van het kerkelijk ensemble, waartoe ook het naastgelegen schoolgebouwtje gerekend mag worden, zijn van cultuurhistorisch belang als belangrijke representant van het rijke religieuze verleden van de regio.

(Noot van de webredactie: Vanuit onze parochiekern begeleiden bestuursleden van de beheercommissie dit intensieve traject. Zijn er noemenswaardige ontwikkeling betreffende toekomstige ontwikkelingen van ons kerkgebouw dan zullen zij hier zeker in de digitale nieuwsbrief en / of op deze website verslag van doen.).