De gemeente Katwijk heeft in 2023 de Kerkenvisie van Katwijk laten opstellen. In 2018 startte de landelijke overheid met een programma om intensiever na te denken over de toekomst van kerkgebouwen (hieronder verstaan we in deze rapportage gebedshuizen in
brede zin). De opdracht voor deze Kerkenvisie kwam voort uit een raadsmotie van 2019 die opriep om naar de toekomst van de kerkgebouwen, het religieus erfgoed in onze gemeente te kijken. Daarmee is het College van B&W aan de slag gegaan. Samen met de kerken is uitgebreid gesproken en nagedacht hoe er in gezamenlijkheid naar de toekomst wordt gekeken. In de Kerkenvisie staan er conclusies en aanbevelingen voor die toekomst. U bent vast benieuwd naar wat er over ons kerkgebouw wordt geschreven? We nemen u elke woensdag mee in een nieuwe aflevering. Hier volgt het achtste deel met een SWOT analyse (Sterkte-Zwakten-Kansen-Bedreigingen).
Deze SWOT analyse komt voort uit de gesprekken met kerkeigenaren en de kerkgemeenschappen zonder gebouw, de workshop met de ambtelijke collega’s van relevante beleidsvelden, de bijeenkomst met kerkeigenaren en overige onderzoeksresultaten. Elke genoemde ‘sterkte’ wordt gekoppeld aan een erna beschreven ‘zwakte’ en elke benoemde ‘kans’ wordt gekoppeld aan een erna beschreven ‘bedreiging’. En je ziet… we beginnen, ook in deze Kerkenvisie, altijd eerst met het positieve. Ook het religieuze glas is half vol en niet half leeg.
Wat zijn de sterkten en zwakten?
Sterkten:
Ondanks de ontkerkelijkingstrend zijn veel kerkgenootschappen zeer vitaal. Er zijn wel vraagstukken; er komen misschien minder, maar nog steeds veel mensen op zondag naar de kerk. Er zijn eveneens veel vrijwilligers en de leden dragen financieel bij.
Sommige kerkgemeenschappen zijn zeer vitaal en groeien.
Zwakten:
Door de ontkerkelijkingstrend gaan ook in Katwijk minder mensen naar de kerk, de gemiddelde leeftijd van kerkgangers neemt toe. Het is moeilijker om bestuursleden te vinden. Financiën lopen terug en onderhoud van één of meerdere kerkgebouwen komt bij meerdere kerkgemeenten onder druk te staan.
Sterkten:
Er is een ondernemende mentaliteit bij meerdere religieuze gemeenschappen, die zich uit in activiteiten (zoals zalenverhuur) die financieel en maatschappelijk van betekenis zijn en o.a. bijdragen aan instandhouding van kerkgebouwen.
Zwakten:
Tussen nu en vijftien jaar is voor ongeveer tien kerkgebouwen de toekomst onzeker. Over vijftien jaar is naar verwachting nog iets minder dan de helft van het huidige aantal kerkgebouwen, in religieus gebruik.
Sterkten:
Er zijn veel betrokken leden die zich ook vrijwillig inzetten binnen de kerkgemeenschappen.
Zwakten:
Kerken zijn i.h.a. lastig te verduurzamen gebouwen. Met de huidige gestegen energieprijzen en dalende inkomsten door minder leden, leidt dit tot een financieel probleem voor veel kerken.
Sterkten:
Katwijk kent een rijke religieuze geschiedenis, waarvan de vele waardevolle kerkgebouwen, kapellen en Universel getuigen. Dit religieuze erfgoed levert een belangrijke bijdrage aan de identiteit van de dorpskernen.
Zwakten:
Bedreigde kerkgenootschappen worstelen met het vraagstuk van hun toekomstverwachting. Zowel emotioneel is het ingewikkeld, als inhoudelijk. Er komt veel kennis en ervaring bij kijken om na te denken over een toekomstbestendig scenario voor de kerk, als het ledenaantal blijft afnemen.
Sterkten:
Veel kerken stellen hun gebouw beschikbaar (tegen lage huur) voor kerkkoren, vergaderingen van VVE’s, bridgeverenigingen etc.
Zwakten:
Er zijn vrij veel kerken en kapellen in transitie, waaronder ook exemplaren die van cultuurhistorische waarde zijn voor Katwijk en die nu geen (sloop) bescherming genieten.
Sterkten:
Kerken dragen in belangrijke mate bij op sociaal-maatschappelijk gebied. Zij bezoeken zieken, bestrijden eenzaamheid, helpen mensen inburgeren, zetten zich in voor vluchtelingen en mensen die in armoede leven.
Zwakten:
Er is een tekort aan (goede) predikanten en die maken het verschil.
Wat zijn de kansen en bedreigingen?
Kansen:
Tot nu toe zijn er relatief weinig kerken herbestemd.
Bedreigingen:
De financiële situatie van de kerken is in het algemeen redelijk, maar veel kerkbesturen moeten wel creatief of heel zelfredzaam zijn om dit vol te houden.
Kansen:
Door corona zijn kerken hun diensten ook gaan streamen. Hiermee bereiken ze meer mensen, die ook financieel doneren.
Bedreigingen:
Na corona minder kerkbezoekers, het ritme om op zondag naar de kerk te gaan is doorbroken geraakt. Hierdoor versnelde fysieke leegloop van kerkgebouwen.
Kansen:
Het Kerkenvisietraject maakt de ‘kerkenopgave’ duidelijk en genereert energie bij de betrokken partijen om krachten te bundelen om proactief over bedreigde kerken na te denken en om in actie te komen.
Bedreigingen:
De cultuur-historische analyse van de Kerkenvisie geeft aan dat met name het naoorlogs religieus erfgoed in Katwijk niet is beschermd. Als onbeschermde kerken nu worden verkocht, dan is er geen sloopbescherming. Dit is een risico voor de identiteit van Katwijk.
Kansen:
Verduurzamen van het kerkgebouw is bij alle kerken een hot topic, vanwege de hoge stookkosten. Dit biedt kansen om gezamenlijk op te trekken en maatregelen te nemen.
Bedreigingen:
Hoge stookkosten.
Kansen:
Omdat veel kerken bijruimten hebben of een groot deel van de week leeg staan, biedt dit kansen voor nevenfuncties. Veel kerken willen ook van betekenis zijn voor de omgeving. De gemeente Katwijk kan onderzoeken of reeds gesubsidieerde sociaal-maatschappelijke functies (zoals multifunctionele accommodaties) wellicht verplaatst kunnen worden naar kerkgebouwen. In plaats van appartementen in de kerk, kunnen dan maatschappelijke functies uit minder interessante M.F.A.’s wellicht worden verschoven naar kerkgebouwen.
Bedreigingen:
Jonge gezinnen trekken weg i.v.m. hoge huizenprijzen in Katwijk, dit versnelt de krimp van kerkgenootschappen.
Kansen:
Kerkbesturen geven aan mee te willen doen met een vervolgtraject om met elkaar en de gemeente Katwijk over de kerkenopgave verder op te trekken om krachten te bundelen.
Wellicht kan een connectie met Romeinse opgravingen en toeristische aantrekkingskracht worden gemaakt in combinatie met bijvoorbeeld de Nederlands Hervormde Kerk aan het Castellumplein in Valkenburg.
Verschillende kerkgemeenschappen (met en zonder gebouw) in Katwijk zijn op zoek naar passende huisvesting: ofwel omdat de kerk te groot is, ofwel te klein of omdat de kerkgemeenschap een eigen gebouw zoekt. Wellicht kan matching van deze partijen leiden tot meer kerken in religieus gebruik.
Een aantal kerkbesturen heeft een subsidie aangevraagd om deskundige ondersteuning te krijgen bij het nadenken over een duurzaam toekomstperspectief inclusief een verduurzamingssubsidie.
Citaat van de week wat voor vele deelnemers bij het opstellen van deze Kerkenvisie geldt: ‘Het lukt nog wel met vrijwilligers, maar dit komt steeds meer onder druk. Uitvoerend vrijwilligers vinden lukt wel, bestuurlijk is lastiger.”
(Noot van de webredactie: Woensdag 24 april wordt op deze website aflevering negen geplaatst. Daar gaat het over een zevental conclusies en een achttal aanbevelingen van deze Kerkenvisie. Het eindigt met een duidelijke oproep aan allen: ‘Kom in actie!’ Lees dit hoofdstuk zeker want misschien ziet u, zie jij, ook wel kansen bij de aanbevelingen want ons religieus erfgoed is ons toch heel veel waard? We doen toch jaarlijks niet voor niets ons best bij de traditionele Actie Kerkbalans en het motto bij de kerkenveiling is toch ook niet jaarlijks zonder reden ‘Trouw aan ons gebouw’?).
